Văn hóa ẩm thực Việt Nam được hình thành một cách tự nhiên từ quá trình hoạt động sinh sống hằng ngày. Đối với người Việt, ẩm thực không chỉ để sử dụng trong các bữa ăn, mà nó còn truyền tải được truyền thống và giá trị văn hóa. Không một du khách nào du lịch Việt Nam mà cưỡng lại sức hấp dẫn của các món ăn truyền thống Việt Nam.
1. Giới thiệu về ẩm thực Việt Nam
Ẩm thực là một phần không thể thiếu của mỗi nền văn hóa. Đối với ẩm thực Việt Nam cũng vậy, các món ăn được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Giữ gìn và phát huy các món ăn truyền thống là một phương pháp bảo tồn văn hóa ẩm thực Việt Nam.
Do đất nước được chia thành ba miền, nên ẩm thực Việt Nam theo vùng miền: Bắc, Trung, Nam cũng tạo ra những nét đặc trưng riêng. Văn hóa ẩm thực khác nhau góp phần làm nên sự phong phú, đa dạng trong ẩm thực Việt Nam. Mỗi vùng miền đều có khẩu vị khác nhau thể hiện qua từng nguyên liệu, cách chế biên, tên gọi của món ăn,…cho đến cách trình bày như thế nào và ăn uống ra sao.
Văn hóa ẩm thực của người Việt từ bao đời nay không chỉ dừng lại ở các món ăn, công thức chế biến các nguyên liệu thực phẩm, mà hơn hết chứa đựng một nét văn hóa tự nhiên hình thành trong cuộc sống. Các món ăn Việt Nam thường hài hòa về màu sắc lẫn hương vị khiến cho tổng thể món ăn hợp lý, tăng sức hấp dẫn khó cưỡng lại.
2. Văn hóa ẩm thực Việt Nam
Người Việt Nam rất coi trọng sự hài hòa trong các món ăn. Một món ăn phải đáp ứng được hai tiêu chí là ngon miệng và đẹp mắt. Các thành phần nguyên liệu bổ dưỡng, lành mạnh như rau củ và thịt, cá kết hợp nhuần nhuyễn để cho ra một món ăn vừa có rau vừa có thịt. Điều này khá khác biệt của đặc trưng văn hóa ẩm thực Việt Nam so với ẩm thực phương Tây, nơi mà thịt thường được sử dụng làm trung tâm của mọi món ăn.
2.1 Đặc trưng về ẩm thực Việt Nam
Một số đặc trưng ẩm thực Việt Nam dễ dàng nhận thấy nhất là:
Các món ăn Việt Nam chủ yếu được chế biến từ rau, củ, quả nên ít dầu mỡ, không nhiều thịt như món Âu, Mỹ…, không sử dụng nhiều dầu mỡ như món Hoa.
Khi chế biến món ăn Việt Nam thường sử dụng nước mắm để nêm nếm, kết hợp với rất nhiều loại gia vị khác… nên món ăn rất đậm đà. Mỗi món khác nhau nước chấm tương ứng với khẩu vị.
Các món ăn Việt Nam thường có nhiều loại thực phẩm như thịt, tôm, cua với rau, đậu, gạo,… Ngoài ra còn có sự kết hợp của chua, cay, mặn, ngọt, bùi béo.
Món ăn Việt Nam là sự tổng hòa của các món, hương vị để tạo nên điểm riêng biệt. Có tác dụng cân bằng âm dương rất thú vị, điều chỉ thấy ở người Việt.
2.2 Triết lý âm dương trong ẩm thực Việt Nam
Việt Nam ảnh hưởng nhiều về văn hóa Trung Hoa, vì thế ảnh hưởng của ẩm thực Trung Quốc đến Việt Nam là không còn xa lạ. Theo đó, triết lý Phật giáo được thể hiện rõ nét trong ẩm thực Việt Nam qua ngũ hành.
Ngũ hành trong âm dương được liên tưởng đến 5 hương vị cơ bản cay (kim), chua (mộc), mặn (thủy), ngọt (thổ) và đắng (hỏa) để tạo nên sự đặc sắc. Và mỗi món ăn trong ẩm thực Việt Nam phải hòa quyện giữa các yếu tố đó. Chính vậy, đó là lý do vì sao hầu hết các món ăn Việt Nam đều có kết cấu tương phản nhau.
Với sự hòa quyện tinh tế của các loại rau thơm, rau tươi, thịt và cách sử dụng gia vị có chọn lọc, món ăn Việt Nam không những không giống bất kỳ món ăn nào ở Đông Nam Á mà còn được coi là một trong những nền ẩm thực lành mạnh nhất trên thế giới.
Sự cân bằng này có nghĩa là hầu hết các món ăn truyền thống của Việt Nam sử dụng nhiều loại thảo mộc và gia vị để mang lại hương vị khác biệt cho các thành phần chính của món ăn.
2.3 Văn hóa ẩm thực Việt Nam xưa và nay
Việt Nam là một đất nước nông nghiệp, do vậy mà đất nước ta là một trong những đất nước sản xuất gạo lớn nhất thế giới. Trong văn hoá ẩm thực Việt Nam từ xa xưa nguyên liệu chính không thể thiếu, được sử dụng trong các món ăn người Việt là gạo và các chế phẩm từ gạo như bún, phở, hủ tiếu,…
Cây lúa là vật được thờ cúng trong nhiều đình chùa của Việt Nam. Nó được cho là bắt nguồn từ tín ngưỡng thờ Mẫu, một tín ngưỡng lâu đời nhất ở Việt Nam. Cây lúa không chỉ là hạnh phúc, nó thực sự hình thành nên tiếng Việt.
Theo đó, ẩm thực Việt Nam thời xưa đến tận ngày nay vẫn coi cây lúa là trung tâm của vạn vật, giống như mặt trời nằm ở trung tâm của cả hành tinh.
Có nhiều món ăn chính, món ăn vặt được chế biến từ gạo và được biến tấu dần để phù hợp theo sự phát triển của đất nước chẳng hạn như: cơm trắng, cháo, sủi cảo, bánh chưng, bánh tét nổi tiếng và các món ăn làm từ gạo của mọi miền.
Một điểm chung trong ẩm thực Việt Nam từ xưa đến tận bây giờ, trải qua bao thế hệ thì các món ăn vẫn được làm đơn giản, độc đáo. Sử dụng các nguyên liệu thực vật trồng được như rau, củ, quả để ăn cùng cơm trắng. Hình thức chế biến món ăn phong phú từ luộc, hấp, hầm, trộn gỏi,…giúp chống ngán cũng như bổ sung chất xơ cho cơ thể.
Ngoài ra, vận dụng triết lý âm dương trong ẩm thực Việt Nam biến nhiều món ăn còn trở thành bài thuốc chữa bệnh cực kì công hiệu. Nổi bật nhất, trong bữa cơm hằng ngày không thể thiếu nước chấm, đặc biệt là nước mắm - một loại vừa là gia vị tẩm ướp thực phẩm vừa để “chấm” mang lại vị ngon hoàn hảo nhất cho món ăn.
3. Ẩm thực Việt Nam ba miền
Như đã đề cập ở trên thì theo mỗi vùng miền, ẩm thực Việt Nam sẽ có cách thức nấu nướng và các món ăn mang hương vị khác nhau. Nếu bạn là một tín đồ yêu thích ẩm thực Việt Nam ba miền thì chẳng còn xa lạ.
3.1 Ẩm thực miền Bắc Việt Nam
Miền Bắc Việt Nam mang theo một nền văn hóa ẩm thực tinh tế. Người miền Bắc chọn riêng cho vùng miền của họ một hương vị nhẹ nhàng, đôi khi các món ăn có vị chát nhẹ. Tuy nhiên, màu sắc món ăn lại vô cùng bắt mắt.
Các món ăn miền Bắc thường có sự hài hòa về hương vị, thanh đạm nhẹ nhàng không quá cay mặn nồng như miền Trung hay ngọt như miền Nam. Sự hài hòa trong cách chế biến này chính là nền tảng của sự tinh tế trong ẩm thực miền Bắc.
3.2 Ẩm thực miền Trung Việt Nam
Tiếp theo bản đồ du lịch Việt Nam, chính là miền Trung nơi mang trong mình ẩm thực cung đình xưa. Người miền Trung có sở thích ăn cay và mặn. Món ăn thường được trình bày rất bắt mắt, nhìn thấy là đã muốn nếm thử ngay. Điều đặc biệt của văn hóa ẩm thực miền Trung chính là sự dung hòa trong phong cách: ẩm thực cung đình và ẩm thực đường phố.
Sự trường tồn tại và phát triển các món ăn cung đình đã tạo cho ẩm thực miền Trung sự đa dạng. Bún bò Huế, mì Quảng, cao lầu, và hàng trăm loại bánh đa dạng như bánh cuốn, bánh bèo,….
3.3 Ẩm thực miền Nam
Các món ăn miền Nam có xu hướng đơn giản trong cách chế biến, không quá cầu kỳ phức tạp trong cách nấu ăn của người miền Bắc và miền Trung Việt Nam.
Ẩm thực miền Nam “mùa nào thức nấy” cũng không kém phần đa dạng, phong phú. Do miền Nam Việt Nam, nơi có nhiều sông ngòi được phù sa bồi đắp liên tục nên mang theo nhiều tôm cá. Đặc sắc nhất là mùa nước nổi mùa của cá linh, vì thế du lịch mùa nước nổi tháng 10 hằng năm là dịp tuyệt vời để thưởng thức món lẩu cá linh bông điên điển đậm đà siêu ngon.
Các món ăn miền Nam thiên về vị ngọt, béo ngon nhiều vì được sử dụng đường, nước dừa, cốt dừa và sử dụng nhiều gia vị giúp món ăn đậm đà, hấp dẫn. Các món ăn vùng miền khi du nhập vào miền Nam cũng được sáng tạo hơn so với phiên bản gốc. Tuy nhiên vẫn lưu giữ được bản sắc dân tộc trên bàn ăn của người Việt.
4. Ẩm thực truyền thống Việt Nam
Ẩm thực truyền thống Việt Nam cũng giống như nhiều nước châu Á khác, đề cao sự cân bằng giữa âm và dương. Ví dụ, khi người Việt Nam có món hải sản được coi là “lạnh”, nó thường được ăn lúc nóng với ớt, gừng và sả để cân bằng tính lạnh và nóng.
Việc sử dụng các loại thảo mộc và rau cũng chiếm ưu thế ở hầu hết các vùng của Việt Nam. Nó mang lại hương vị không thể nhầm lẫn với bất kỳ món ăn nào ngay lần đầu tiên bạn nếm thử.
Bên cạnh đó, nằm trên bán đảo Đông Dương và bị Pháp đô hộ khá lâu, ẩm thực Việt Nam thể hiện sự kết hợp hoàn hảo giữa ẩm thực Trung Hoa, Ấn Độ và Pháp. Ngoài ẩm thực truyền thống, thì ẩm thực đường phố, ẩm thực người Hoa, hay ẩm thực Nhật Bản tại Việt Nam cũng được ưa chuộng.
4.1 Ẩm thực đường phố Việt Nam
Món ăn đường phố ở Việt Nam không chỉ đơn giản là danh sách những món ăn truyền thống của Việt Nam được bày bán trên đường phố, nó còn thể hiện một phần nét đẹp trong văn hóa, lối sống của người Việt.
Ẩm thực đường phố Việt Nam từ lâu đã quen thuộc với giới trẻ, mọi lứa tuổi và cả du khách nước ngoài cũng dành hết lời khen ngợi. Hơn nữa, được các tờ báo uy tín trên thế giới nhắc đến như một trong những món ăn đường phố ngon nhất thế giới.
4.2 Ẩm thực Việt Nam ngày Tết
Ngày Tết Việt Nam là lúc mọi người chuẩn bị chu đáo nhất cho dịp đón năm mới. Ẩm thực Việt Nam ngày Tết là những món ăn đa dạng và độc đáo nhất, thể hiện và phản ánh rõ nhất nét ẩm thực truyền thống qua những món ăn.
• Bánh chưng Đây là món bánh trong văn hóa ẩm thực Việt Nam có từ lâu đời. Theo truyền thuyết xưa, bánh chưng xuất hiện vào thời vua Hùng. Loại bánh này tượng trưng cho mặt đất thể hiện lòng biết ơn đối với tổ tiên và đất trời. Bên cạnh đó, nó nhấn mạnh vai trò quan trọng của cây lúa và thiên nhiên trong văn hóa lúa nước. Cho nên bánh chưng là món bánh đặc trưng phải có trong ngày Tết.
• Các loại giò chả Giò chả là một món ăn phổ biến khác trong thực đơn ngày Tết cổ truyền và thường được ăn kèm với cơm trắng, dưa chua hoặc ăn không cũng rất ngon. Cũng giống như bánh chưng, giò chả Việt Nam được gói bằng lá chuối trước khi luộc chín.
• Gà luộc Mọi ngày lễ hay đám tiệc to nhỏ món gà luộc luôn xuất hiện trên mâm cỗ. Trong dịp Tết nguyên đán món gà lại càng phải có để thờ cúng ông bà tổ tiên. Thậm chí chân gà còn được sử dụng để bói, người Việt Nam tin rằng chân của gà trống sau khi cúng giao thừa sẽ cho họ biết về một năm sắp tới của gia đình. Hoặc được treo nóc bếp như một điều tốt đẹp mang lại may mắn cho gia chủ.
• Dưa hành, củ kiệu Món hành, kiêu muối này phải làm qua rất nhiều bước phức tạp từ ngâm nước vôi, phơi khô, bóc vỏ cắt rễ rồi muối chua. Tuy rằng nhiều bước mà mọi thành viên trong gia đình đều cảm thấy ý nghĩa khi cũng nhau quây quần làm nên món dưa hành củ kiệu.
4.3 Ẩm thực Trung Hoa ở Việt Nam
Việt Nam chịu ảnh hưởng ít nhiều về văn hóa và ẩm thực Trung hoa. Vì vậy, mà các nhà hàng món ăn Trung Quốc tại Việt Nam được mở ra rất nhiều. Ẩm thực Trung Hoa đặt sự bổ dưỡng, chế biến cầu kỳ đẹp mắt để tạo ra món ngon hấp dẫn
4.4 Ẩm thực Nhật Bản ở Việt Nam
Đất nước mặt trời mọc Nhật Bản là nơi có nền ẩm thực tinh tế, chăm chút, kỹ lưỡng đến từng món ăn. Ẩm thực Nhật Bản được biết đến nhiều quốc gia trên thế giới trong đó có Việt Nam.
4.5 Ẩm thực Hàn Quốc ở Việt Nam
Ẩm thực Hàn Quốc - xứ sở Kim Chi, văn hoá Hallyu là một làn sóng mang hình ảnh các món ăn Hàn Quốc ra thế giới, không ngoại trừ Việt Nam. Ẩm thực Hàn Quốc tại Việt Nam được giới trẻ hưởng ứng, do đó mà nhiều nhà hàng Hàn Quốc đã có mặt tại Việt Nam.
