Các loại sâm ở Việt Nam, nhân sâm nào tốt nhất Việt Nam?

Ở Việt Nam, sâm được biết đến với nhiều loại khác nhau, mỗi loại mang đến những giá trị dinh dưỡng và công dụng đặc biệt. Sâm Việt Nam bao gồm các loại như sâm Ngọc Linh, sâm Bắc Hà, sâm Đà Lạt, và nhiều loại sâm khác. Được trồng và chế biến tại các vùng đất đa dạng, mỗi loại sâm mang đến sự độc đáo và phong cách riêng, là nguồn dưỡng chất quý giá đối với sức khỏe.

Các loại sâm ở Việt Nam

Các loại sâm ở Việt Nam bao gồm Sâm đất; Sâm Ngọc Linh; Sâm Cau Rừng (Tiêm Mao); Sâm Quy Đá (Sâm Đá Trắng); Sâm Đương Quy; Thổ Hào Sâm (Sâm Bố Chính); Củ Đẳng Sâm (Đẳng Sâm); Sâm Tam Thất.

Sâm đất:

• Hoàng Sin Cô, còn được biết đến như sâm đất, sâm khoai, hay địa tàng thiên, thượng đẳng sâm, sâm yacon, có hình dạng giống củ khoai lang. Củ có kích thước từ nhỏ đến lớn, trọng lượng từ vài lạng đến khoảng 1kg. Với tính hàn, vị hơi đắng và cay, hoàng sin cô không chỉ giải khát và thanh lọc cơ thể mà còn có tác dụng nhuận tràng. Xuất phát từ Tây Tạng, Trung Quốc, loại cây này đã được đưa vào Việt Nam từ những năm 1990.
• Hiện nay, huyện Bát Xát có khoảng 200 ha hoàng sin cô, chủ yếu tập trung ở các xã như A Lù, Ngải Thầu, Y Tý, Trịnh Tường. Để đảm bảo năng suất và chất lượng, việc thu hoạch củ hoàng sin cô cần được thực hiện đúng thời vụ, khoảng từ ngày 25 đến 30 tháng 10. Cây hoàng sin cô thích hợp với đất và khí hậu của nhiều xã trong huyện, mang lại năng suất khoảng 15-20 tấn/ha.
• Hoàng Sin Cô chứa đường Oligosaccharidee, loại đường khó hấp thụ, giúp giảm sự thèm ăn đồ ngọt ở người tiểu đường và kiểm soát lượng đường trong máu. Nó còn có các tính chất dược lý như chống viêm, chống oxy hóa, chống dị ứng và chống ung thư.
• Khoai sâm có vị ngọt thanh mát, mọng nước, giòn ngon, có thể ăn như hoa quả bình thường hoặc thái mỏng để chế biến nhiều món ngon như nộm, cuốn, xào, hầm, nấu canh, và nhiều món khác, mang lại nhiều tác dụng dinh dưỡng và hương vị đặc biệt.

Sâm Ngọc Linh:

• Sâm Ngọc Linh, được xếp là loại nhân sâm thứ 20 trên thế giới, đặt Việt Nam vào vị trí quan trọng trong lĩnh vực nghiên cứu và phát triển cây thuốc quý. Kết quả nghiên cứu từ năm 1978 của Bộ Y tế Việt Nam đã chỉ ra rằng thân rễ của cây sâm Ngọc Linh chứa đến 26 hợp chất saponin với 24 loại có cấu trúc mới, không có trong các loại sâm khác.
• So với sâm Triều Tiên, sâm Ngọc Linh có lợi thế với khoảng 52 loại saponin. Điều này làm cho sâm Ngọc Linh trở thành một trong những loại sâm có hàm lượng saponin đa dạng và phong phú nhất, tương đương hoặc thậm chí nhiều hơn các loại sâm quý khác trên thế giới.
• Sự đa dạng về hóa học và những ảnh hưởng tích cực đối với sức khỏe con người đã đưa sâm Ngọc Linh trở thành một mặt hàng có giá trị cao trên thị trường, thậm chí vượt xa giá trị của sâm Triều Tiên.

Sâm Cau Rừng (Tiêm Mao):

• Cây sâm cau, một loại cây thân thảo sống nhiều năm, có chiều cao từ 20 - 30cm hoặc cao hơn, phổ biến chủ yếu ở Phía nam Trung Quốc, Lào và một số nước Đông Nam Á trên thế giới. Tại Việt Nam, cây này thường xuất hiện nhiều ở các khu vực Miền Bắc như Lào Cai, Lai Châu, Điện Biên và đồi núi ở Lâm Đồng.
• Theo tài liệu "Những cây thuốc vị thuốc Việt Nam" của Đỗ Tất Lợi, sâm cau có vị thơm nhẹ, tính ấm và thuộc vào 3 kinh Thận, Can và Tỳ. Cây này được biết đến với nhiều tác dụng như ôn bổ thận khí, tráng dương, mạnh gân cốt, ôn trung, táo thấp, tán ứ, trừ hàn thấp, mạnh gân cốt, và điều hòa tiêu hóa. Các trường hợp điều trị thường liên quan đến liệt dương, yếu sinh lý, tinh lạnh, tiểu tiện không cầm được, chân tay, và lưng lạnh.
• Sâm cau được biết đến với khả năng tăng cường miễn dịch, nâng cao khả năng thích nghi của cơ thể trong điều kiện thiếu ô-xy, chống oxy hóa, tăng cường khả năng thích nghi trong điều kiện khắc nghiệt, và tăng cường hoạt động của tim, làm giãn mạch vành.
• Ngoài ra, sâm cau còn được công nhận với tác dụng tương tự như hormone sinh dục nam, được chứng minh thông qua thí nghiệm tiêm cồn thuốc tiên mao cho chuột đã bị cắt 2 tinh hoàn, với liều lượng 10g/kg, khiến trọng lượng của túi tinh tăng lên rõ ràng.

Sâm Quy Đá (Sâm Đá Trắng):

• Sâm quy đá, loại cây thảo sống nhiều năm, cao khoảng từ 40 - 60cm, phát triển thành củ với nhiều dược chất quý hiếm. Thân cây có hình trụ, mọc xen kẻ hình lông chim và thân có rãnh dọc màu tím. Hoa của sâm quy đá nhỏ, màu trắng hoặc màu lục nhạt, quả thường bé, hình dẹt và có màu tím nhẹ.
• Mùi vị của sâm quy đá rất dễ chịu, thơm đậm, vị ngọt và cay, tính ấm, làm cho việc sử dụng trở nên thuận lợi. Khi chọn sâm quy đá, người ta thường căn cứ vào những đặc điểm này để tránh nhầm lẫn.
• Sâm quy đá được trồng nhiều ở các vùng như Hà Giang, Sapa (Lào Cai), Tam Đảo (Vĩnh Phúc), Ngọc Lĩnh (Kontum), Buôn Ma Thuột (Đắc Lắc), Đà Lạt (Lâm Đồng)... Trong khu vực Tây Bắc Bộ, sâm quy đá Hà Giang được đánh giá cao về chất lượng.
• Các tác dụng của sâm quy đá bao gồm lưu thông khí huyết, giảm đau, điều kinh ở phụ nữ, thông tiện và nhuận tràng. Nó được sử dụng để hỗ trợ điều trị cơ thể gầy yếu, xanh xao, thiếu máu, đau đầu, mệt mỏi, đau lưng, đau ngực bụng, viêm khớp, nhức mỏi chân tay, tê liệt, táo bón, mụn nhọt lở loét ngứa ngáy, tổn thương ứ huyết, đau bụng kinh, kinh nguyệt không đều, bế kinh.
• Ngoài ra, sâm quy đá còn được sử dụng để hỗ trợ điều trị cao huyết áp, phòng ngừa ung thư, làm ra mồ hôi, kích thích sự ngon miệng, chống co giật và làm thuốc giảm đau. Có thể sử dụng sâm quy đá bằng cách ngâm rượu hoặc sắc thành thuốc uống, với liều lượng từ 4,5-9g, có thể tăng lên đến 10-20g tùy thuộc vào mục đích sử dụng.

Sâm Đương Quy:

• Đây là loại cây thân thảo có nguồn gốc từ Trung Quốc. Nó cao khoảng 40 - 80cm. Và thường sống ở độ cao từ 2000 - 3000m với khí hậu ẩm mát. Ở Việt Nam Sâm Đương Quy thường được trồng ở các tỉnh Tây Bắc như Lào Cai, Hòa Bình, Lai Châu,...
• Một số công dụng của Sâm Đương Quy được tiến sĩ dược khoa Trương Anh Thư đề cập như: Có chứa nhiều loại vitamin tốt cho sức khỏe. Ligustilide trong sâm đương quy có tác dụng hạ huyết áp. Đóng vai trò làm “thuốc” kháng khuẩn chữa co thắt cơ, đau bụng, viêm phế quản, viêm họng, viêm amidan,..

Thổ Hào Sâm (Sâm Bố Chính):

• Là một cây thuốc quý với chiều cao khoảng 50cm, Sâm Bố là loại cây mọc hoang nhưng cũng được trồng nhiều tại Việt Nam, đặc biệt là ở miền Bắc Trung, nơi có nhiều ở các vùng núi của các huyện Nam Đàn, Thanh Chương, Hương Sơn (Nghệ An, Hà Tĩnh), và một số địa phương thuộc Quảng Bình, Hòa Bình và Tây Bắc.
• Theo lương y Nguyễn Hữu Toàn, Thổ Hào Sâm mang lại nhiều lợi ích: Chứa nhiều phytonutrients và chất chống oxy hóa, từ đó thúc đẩy sự trao đổi chất và chống lão hóa cho cơ thể. Polysaccharide trong Thổ Hào Sâm có tác dụng hạn chế khối u và tăng cường khả năng hệ miễn dịch.

Củ Đẳng Sâm (Đẳng Sâm):

• Là một loại cây cỏ sống lâu năm, đẳng sâm leo bằng thân quấn và có chiều dài khoảng 50 - 70cm. Loại cây này được phát hiện nhiều ở Trung Quốc. Từ những năm 1961, Viện Dược liệu Việt Nam đã ghi nhận sự xuất hiện của đẳng sâm ở các tỉnh phía Bắc như Sơn La, Lào Cai, Hà Giang, Lạng Sơn, và cũng ở Tây Nguyên như Kon Tum, Lâm Đồng, Gia Lai.
• Theo Bác sĩ Lê Phương từ Trung tâm thừa kế và ứng dụng Đông Y Việt Nam, đẳng sâm chứa một số chất như sucrose, choline, insulin, alkaloid, fructose, mannose, xylose, glucoside,… và có những ảnh hưởng tích cực như: Tăng cường sức đề kháng, giúp chống mệt mỏi cho cơ thể; Kháng viêm mạnh mẽ, bảo vệ niêm mạc và ngăn ngừa tình trạng viêm loét dạ dày phức tạp; Tăng số lượng hồng cầu, đào thải cholesterol xấu, phòng ngừa xơ vữa động mạch và các vấn đề tim mạch như cơn đau tim, đột quỵ, tai biến mạch máu não,…

Tam Thất Bắc (Sâm Tam Thất):

• Là một loại cây nhỏ, tam thất sống lâu năm và thường mọc ở độ cao khoảng 1500m. Cây tam thất có chiều cao thường nằm trong khoảng 30 - 50cm. Tại Việt Nam, tam thất được trồng một lượng ít ở những tỉnh như Hà Giang, Lào Cai, Cao Bằng, Lạng Sơn, Lai Châu...
• Theo Bác sĩ Nguyễn Thường Hanh từ Bệnh viện Ung bướu TP.HCM, sâm tam thất mang lại nhiều lợi ích, bao gồm: Khả năng kháng khuẩn và chống nấm: Saponin trong tam thất thể hiện hiệu suất cao trong việc kháng khuẩn, chống nấm và ức chế virus gây bệnh; Hỗ trợ điều trị tiểu đường: Vị ngọt tự nhiên của tam thất có lợi cho những người mắc tiểu đường; Cung cấp axit amin quan trọng: Chức các axit amin trong tam thất đóng vai trò quan trọng trong quá trình tổng hợp protein, giúp làm chậm quá trình suy giảm chức năng cơ bắp ở người già.

Xem thêm: Các loại nhân sâm trên thế giới, sâm gì đắt nhất thế giới?

Loại sâm quý nhất và tốt nhất Việt Nam

Sâm Ngọc Linh, hay còn được biết đến với tên gọi nhân sâm Việt Nam (Panax vietnamensis), là một loại sâm quý nhất và tốt nhất Việt Nam, được phát hiện tại các tỉnh miền Trung Trung Bộ. Xuất hiện lần đầu vào những năm 70 của thế kỷ trước, đây được xem là loại sâm thứ 20 trên thế giới.

Thân cây sâm Ngọc Linh có hình thức thân ký sinh thẳng đứng, màu lục hoặc tím với đường kính khá nhỏ, chỉ từ 4-8mm. Sâm Ngọc Linh chỉ tồn tại ở độ cao trên 1.200m và mất tới 10 năm để trưởng thành. Loại sâm này lâu năm thường có hoa và quả tập trung ở trung tâm của tán lá, khi chín, quả có màu đỏ cam với một chấm đen không đều ở đỉnh.

Sâm Ngọc Linh từ lâu đã là báu vật của các dân tộc Xơ-đăng, được sử dụng để bồi bổ và điều trị nhiều loại bệnh thường gặp. Đây cũng là một trong những loại sâm có giá trị đắt nhất hiện nay, với giá lên tới hàng trăm triệu đồng/kg, thậm chí là cả tỷ đồng nếu tìm được củ sâm có niên đại hàng trăm năm.

Nhân sâm Ngọc Linh đắt giá không chỉ bởi nó chứa nhiều thành phần dinh dưỡng như acid amin, acid béo, nguyên tố vi lượng mà còn bởi chất saponin đặc biệt. Saponin có trong nhân sâm đóng vai trò như một kháng sinh tự nhiên, giúp cây trồng chống lại vi khuẩn ngoại xâm.

Khi tiếp xúc với cơ thể, saponin tạo ra các hoạt chất ginsenoside, tăng cường trực tiếp hệ miễn dịch, hệ chuyển hóa, nội tiết và hệ thần kinh trung ương, giúp cơ thể hoạt động hiệu quả.

Nhân sâm Ngọc Linh là loại sâm có hàm lượng saponin lớn nhất thế giới, với 52 loại saponin, trong đó có 26 loại chưa được xác định. Ngoài ra, nó còn chứa 14 acid béo, 16 acid amin (trong đó có 8 acid amin không thay thế được) và 18 nguyên tố vi lượng.

Tính quý hiếm và nhiều công dụng thực tiễn đã khiến nhu cầu tiêu thụ sâm Ngọc Linh tăng cao, đồng thời kéo theo việc khai thác quá mức. Loại sâm này mất tới 10 năm để trưởng thành, đặt nó vào tình trạng nguy cơ tuyệt chủng cao. Hiếm có và càng trở nên hiếm rồi, giá sâm Ngọc Linh leo thang lên, thậm chí vượt xa giá sâm Hàn Quốc, đôi khi gấp đôi, thậm chí gấp chục lần.

Là một trong sáu đơn vị được tỉnh Kon Tum đầu tư phát triển sâm Ngọc Linh, Công ty Cổ phần Sâm Ngọc Linh TuMơRông Kon Tum sở hữu vườn sâm Ngọc Linh có diện tích lên đến 5 hecta và là nguồn giống sâm Ngọc Linh chủ động, đóng góp vào bảo tồn và nâng cao giá trị cộng đồng của loài sâm quý này.

• Xem thêm: Cách sử dụng nhân sâm hiệu quả, những người không nên dùng nhân sâm

So sánh sâm Lai Châu và sâm Ngọc Linh

Sâm Lai Châu và sâm Ngọc Linh là hai loại sâm có nguồn gốc tại Việt Nam, nhưng chúng có những đặc điểm và đặc tính riêng biệt.

Nguồn Gốc và Môi Trường Phát Triển:

• Sâm Lai Châu: Xuất hiện và được trồng nhiều ở các vùng núi miền Bắc Việt Nam, như Lai Châu, Lào Cai, Điện Biên. Sâm Lai Châu thường mọc ở độ cao từ 1.000m trở lên.
• Sâm Ngọc Linh: Còn được gọi là nhân sâm Việt Nam, có nguồn gốc từ các tỉnh miền Trung Trung Bộ, đặc biệt là Gia Lai và Kon Tum. Sâm Ngọc Linh phát triển ở độ cao từ 1.200m trở lên, và nói chung mất tới 10 năm để trưởng thành.

Hình Dạng và Màu Sắc:

• Sâm Lai Châu: Có hình dạng giống với các loại sâm khác, thân mảnh và màu nâu đậm.
• Sâm Ngọc Linh: Thân cây có hình thức thân ký sinh thẳng đứng, màu lục hoặc tím với đường kính khá nhỏ. Sâm Ngọc Linh thường có màu đỏ cam khi chín.

Hóa Chất và Dinh Dưỡng:

• Sâm Lai Châu: Chứa một lượng lớn các chất dinh dưỡng như acid amin, acid béo, nguyên tố vi lượng và một số loại saponin.
• Sâm Ngọc Linh: Đặc biệt nổi bật với hàm lượng saponin cao, với 52 loại saponin, trong đó có 26 loại chưa được xác định. Nó cũng chứa 14 acid béo, 16 acid amin và 18 nguyên tố vi lượng.

Giá Trị và Hiếm Hoi:

• Sâm Lai Châu: Có giá trị cao và được đánh giá, nhưng chưa đạt được sự nổi tiếng rộng rãi như sâm Ngọc Linh.
• Sâm Ngọc Linh: Được biết đến là loại sâm đắt giá nhất thế giới, với giá lên tới hàng trăm triệu đồng/kg, thậm chí là cả tỷ đồng. Sâm Ngọc Linh hiện đang đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng do sự quá mức khai thác.

Nguồn Cung:

• Sâm Lai Châu: Nguồn cung khá ổn định từ các vùng núi miền Bắc Việt Nam.
• Sâm Ngọc Linh: Nguồn cung giảm gián đoạn do nguy cơ tuyệt chủng và tình trạng khai thác quá mức.

Cả sâm Lai Châu và sâm Ngọc Linh đều là những loại sâm quý hiếm và có giá trị lớn, nhưng sâm Ngọc Linh nổi bật với hàm lượng saponin và các thành phần dinh dưỡng đặc biệt cao, cũng như giá trị thị trường lớn hơn.

Nhân sâm Canadian Vit