Sáo là nhạc cụ thuộc bộ hơi có từ thời kỳ cổ đại, rất nhiều nước trên thế giới sử dụng sáo với nhiều hình dáng và cấu tạo có thể khác nhau. Mỗi loại sáo có giọng riêng nên người diễn thường chọn loại sáo làm sao để phù hợp với bài hát hoặc bản nhạc. Ở Việt Nam hiện nay chúng ta có thể dễ dàng tìm mua được các loại sáo khác nhau với nhiều chủng loại mẫu mã, sáo nội, sáo ngoại đều có đầy đủ.Hãy cùng Sol.g tìm hiểu và khám phá thêm về các loại sáo này nhé :
– Sáo ngang : Đây là loại sáo có từ lâu đời và phổ thông nhất ở Việt Nam. Sáo ngang ngày xưa có 6 lỗ bấm cách đều nhau nhưng không còn được sử dụng. Loại sáo ngang ngày nay có các lỗ bấm theo hệ thống thất cung với tên gọi khác nhau căn cứ vào âm trầm nhất, thí dụ như sáo đô, sáo rê, sáo mi giáng và sáo sol … Nhìn chung sáo ngang thường làm bằng ống trúc, ống nứa hoặc ống rùng, thỉnh thoảng người ta tạo ra loại sáo bằng kim loại hoặc bằng gỗ đều sử dụng tốt. Về cơ bản, sáo ngang có 1 lỗ thổi nằm cùng hàng với 6 lỗ bấm. Ngoài ra còn 1 lỗ dán màng, lỗ âm cơ bản và những lỗ để buộc dây treo hay tua trang trí.Thông thường sáo ngang có âm vực rộng 2 quãng tám. Dù sáo âm thấp hay cao đều có âm sắc trong sáng, tươi tắn, gợi nhớ khung cảnh đồng quê. Tuy nhiên người ta có thể sử dụng chúng để diễn tả những giai điệu buồn man mác.
– Sáo mèo: hay còn được gọi là Sáo H’Mông là nhạc cụ của người H’Mông ở miền Bắc Việt Nam. Nó thường được sử dụng để giải trí sau giờ phút lao động mệt nhọc. Tuy nhiên nó còn là phương tiện giao duyên hữu hiệu của các chàng trai đối với con gái trong bản làng. Ngày xưa sáo H’Mông chỉ là nhạc cụ độc tấu cho số lượng người nghe hạn chế. Ngày nay nhiều nghệ nhân đã tăng cung bậc, âm vực và độ vang của nhạc cụ này để giúp nó có khả năng hòa tấu với những nhạc cụ khác hay độc tấu có dàn nhạc đệm.
Sáo H’Mông cổ truyền làm bằng ống nứa dày hoặc trúc, dài khoảng 20cm và có đường kính khoảng 0,7cm. Trên 1 đầu ống có lưỡi gà đồng, còn trên thân ống có từ 2 đến 4 lỗ bấm nằm cùng hàng. Lưỡi gà đồng còn được gọi là lam, hình tam giác cân được khía ra trên 1 miếng đồng mỏng hình chữ nhật. Người ta cài miếng đồng này vào thân sáo và dùng sáp ép lại cho khỏi xê dịch. Người diễn ngậm cả đầu ống có lưỡi gà vào 1 bên miệng để thổi. Ở phía dưới có một lỗ bấm nằm giữa lỗ bấm đầu và lỗ bấm thứ hai phía trên. Ngày nay sáo mèo được cải tiến với thân ống to hơn, đường kính khoảng 2cm và dài đến 45cm. Nó được khoét tổng cộng 9 lỗ bấm, người thổi chỉ cần áp vào phần thân ống có lưỡi gà vào miệng rồi dùng đôi môi bịt quanh lưỡi gà để thổi. Khi những lỗ bấm được bịt hoặc mở chúng sẽ phát ra âm thanh cao thấp khác nhau lúc thổi.
– Sáo Flute (Flute ): Sáo Flute là một loại nhạc cụ cổ mà được chơi trong suốt đế chế La Mã. Ống sáo Flute thường chỉ dài 2 feet, cây sáo thường được làm bằng kim loại. Với âm thanh sáng và trong của cây sáo thường dễ nghe khi chơi cùng nốt với cây đàn violin thứ nhất. Cây sáo có thể tháo ra làm 3 mảnh để dễ dàng vận chuyển và cất giữ. Flute được thiết kế gồm 3 phần : Phần đầu, thân và chân.Trên phần đầu sáo có thể tìm thấy môi bạc, bộ phận để đặt môi dưới trên ống thổi. Phần đầu sáo cũng được sử dụng bởi người chơi để chỉnh tông qua về độ cao thấp (lấy chuẩn) của cây sáo. Phần thân là phần giữa của cây sáo, đây là chỗ mà hầu hết các cây sáo đều có 13 phím. Mỗi phím bịt lên một lỗ và người thổi sáo sẽ đóng mở phím trên các lỗ để tạo ra các nốt nhạc khác nhau. Cuối cùng, phần chân cây sáo, chúng ta thường gọi là phần đối ngược của phần đầu cây sáo.
– Sáo bầu (Hulusi): Sáo Bầu là loại nhạc cụ thổi dân tộc thiểu số Trung Quốc, là một trong những loại nhạc cụ thổi được bà con các dân tộc Tày, A Xương, Oa yêu thích nhất và thường xuyên sử dụng nhất. Hình bên ngoài và kết cấu của Sáo Bầu rất đặc biệt, nó hoàn toàn là một quả bầu nguyên vẹn, cắm ba ống sáo và ba lưỡi gà kim loại lên quả bầu là thành Sáo Bầu. Đoạn cán quả bầu cắm ống sáo để thổi, thân bầu trở thành hộp âm của sáo, phần đáy quả bầu cắm ba ống sáo to nhỏ khác nhau, mỗi ống sáo gắn lưỡi gà bằng bạc hoặc bằng đồng, ống sáo giữa là to hơn cả, trên đó khoét bảy lỗ nhỏ, có thể thổi các giai điệu, hai ống sáo phụ chỉ có thể thổi hòa âm với cây sáo chính.Cũng như các loại nhạc cụ sáo, âm lượng của nó tương đối nhỏ, song âm thanh của cây sáo chính rất êm dịu, dưới âm nền của hai cây sáo phụ, khiến người nghe có một cảm giác mang vẻ đẹp kín đáo, mông lung. Bởi vì âm thanh láy nền của nó mượt mà thướt tha như ̀ tiếng tơ lụa bay theo chiều gió, cho nên người ta còn gọi Sáo Bầu là “Sáo Bầu tơ”. Sáo Bầu thường dùng để thổi các bài sơn ca, đặc biệt là sành về thổi những bản nhạc trôi chảy, giai điệu thường ngân dài, hợp âm phong phú, âm thanh du dương hài hòa, có thể bày tỏ tư tưởng tình cảm của người thổi.
– Sáo Quạt (Panflute): Có thể là cổ xưa nhất của nhạc cụ hơi, các panflute bao gồm một số đường ống điều chỉnh kích cỡ khác nhau được liên kết với nhau và thổi trên đầu trang. Ở Romania chúng được gọi là Nai. Hy Lạp cổ đại chúng được gọi là ống tiêu và do Pan thần. Truyền thuyết đi như thế này: Một ngày thần của thiên nhiên hoang dã, Pan, đã đuổi theo Nymph ống tiêu. Spurning tiến bộ của mình và từ chối để có một người yêu như nhìn giống như một con dê như một người đàn ông, cô chạy ra sông. Bị mắc kẹt và không thể vượt qua cô hỏi những Nữ thần sông để thay đổi hình thức của mình, và họ đáp lời cầu nguyện của mình, biến cô thành đầm lầy lau sậy. Cảm thấy đau khổ, Pan thu thập lau sậy và khi làm như vậy đã phát minh ra dụng cụ âm nhạc mà ông gọi là ống tiêu, sau khi cô. Hôm nay chúng ta gọi chúng panflutes hoặc panpipes.
– Sáo dọc (Recorder): Recorder hệ thống lỗ sẽ khác chút, như cây của tôi có 9 lỗ (2 lỗ cuối có thêm lỗ phụ). Với hình dáng thì thường giống cây Aulos của Hy Lạp. Sáo Recorder hay còn gọi tiếng Đức là “Blockfloete” là loại sáo thuộc bộ nhạc cụ Gỗ. Sáo này được chơi rất thịnh hành ở Tây Âu từ thời Trung cổ. Đặc điểm của sáo này là rất dễ thổi và không tốn nhiều hơi. Sáo có 4 loại Sopranino ( nhỏ nhất, dài tầm 30cm ), Soprano, Tenor và Bass (cái này trông như fagotto). Chúng đều gồm có 7 lỗ, trong đó có 1 lỗ cho ngón cái tay trái và hai lỗ kép dành cho ngón áp út và ngón út tay phải. Tầm âm của Recorder không nhiều, đối với sáo Sopranino (em đang dùng cái lày) thì được tối đa hơn 2 quãng 8. Từ note c1 (tất cả các lỗ đều bịt) đến c3, note viết thấp hơn âm thực tế 1 quãng 8 nên là âm thanh thật vang lên sẽ là c2 đến c4. Thế tay của sáo này khá dễ bấm, có thể chơi được cromatique tốt, giọng tốt nhất có thể chơi được (dễ nhất và hay nhất) là G dur, e-moll, F-dur, d-moll rồi mới đến C-dur.
